Oι Ερυθρές ήταν πόλη των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας στην χερσόνησο της Ερυθραίας. Σύμφωνα με τον Παυσανία χτίστηκε αρχικά από Κρήτες με αρχηγό τον Έρυθρο, γιο του Ραδάμανθυ ( που κατά την μυθολογία ήταν ήρωας της Κρήτης , ένας από τους γιούς του Δία και της Ευρώπης, αδελφός του Μίνωα και του Σαρπηδώνα ). Οι Κρήτες εκδιώχθηκαν στην συνέχεια από τους Ίωνες που μετανάστευσαν στην περιοχή τον 11ο αιώνα π.Χ. περίοδο του πρώτου Ελληνικού αποικισμού. Σύμφωνα με τον Στράβωνα αρχηγός των Ιώνων ήταν ο Κνώπος, νόθος γιος του μυθικού βασιλιά της Αθήνας Κόρδου. Ήταν μια από τις δώδεκα πόλεις της Ιωνίας που συμμετείχαν στο Κοινό των Ιώνων.
Πάνω στα ερείπια των Ερυθρών χτίστηκε το χωριό Λυθρί που το όνομά του είναι παραφθορά του αρχαίου. Ερυθραί Ερυθρί Ρυθρί Λυθρί. Οι τούρκοι σήμερα το αποκαλούν Ιλντιρί, παραφθορά του Λυθρί μιά και δεν υπάρχει στη γλώσσα τους το θ

Μετά τον 12ο αιώνα οι έλληνες της Μ. Ασίας άρχισαν να αραιώνουν λόγω των μαζικών εξισλαμισμών. Τον 18 ο – 19 ο αιώνα ενισχύθηκαν οι ελληνικοί πληθυσμοί με μεταναστεύσεις από τον ελλαδικό χώρο. Στην περιοχή του Λυθριού εγκαταστάθηκαν Κρητικοί, Χιώτες και άλλοι. Πολλά ονόματα Λυθριανών είναι Κρητικά και άλλα δείχνουν καταγωγή από την Εύβοια. Η προφορά τους θύμιζε τα Χιώτικα αλλά και ο μπάλος που ήταν ο κύριος χορός του χωριού δείχνει και νησιώτικες καταβολές .

Το 1914 έχουμε εγκατάσταση Μουσουλμάνων στα παράλια ανάμεσά τους και των Τουρκοκρητικών. Αυτοί οι πληθυσμοί υποκινούνταν από την Τουρκική κυβέρνηση κατά των ελλήνων. Η επικείμενη είσοδος της Τουρκίας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ήταν πρόσχημα για να εκδιώξει τους Έλληνες τον Μάιο του 1914 με την καθοδήγηση των συμμάχων τους Γερμανών ώστε να εκκενωθεί η περιοχή απέναντι από τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου για στρατιωτικούς λόγους. Άρχισε μια ανθελληνική εκστρατεία του τύπου, καταπίεση και εξαναγκασμός των Ελλήνων για δήθεν «εκούσια» μετανάστευση, λεηλασίες, δολοφονίες. Μετατοπίσεις πληθυσμών έγιναν και από τις ακτές στο εσωτερικό της Μ. Ασίας. Μια μορφή καταπίεσης ήταν τα Αμελέ ταμπουρού(τάγματα εργασίας) για άνδρες άνω των 45 ετών όπου πολλοί πέθαναν από πείνα, κακουχίες, αρρώστιες. Είχαμε κύμα φυγής προς την Ελλάδα(πρώτος διωγμός). Τότε ο παππούς Ιωάννης γιός του ιερέα του Λυθριού Κωσταντίνου Στριμπούλη εξαδέλφου του Ανδρέα Συγγρού και η γιαγιά Ουρανία με τα παιδιά τους κατέφυγαν στον Πειραιά στα Μανιάτικα. Στο διωγμό γεννήθηκε η μητέρα μου Αγγελική. Κάποιες αδελφές της γιαγιάς πήγαν τότε στην Κρήτη και αδέλφια του παππού στο Κιάτο Κορινθίας.

Τα 1919 γίνεται η απόβαση του Ελληνικού στρατού και επιστρέφουν οι εκτοπισμένοι. Η οικογένεια μας επιστρέφει στο Λυθρί που το βρίσκει ρημαγμένο(σπίτια χωρίς πόρτες και ταβάνια, κτήματα που είχαν ρημάξει) και ξεκινά τη ζωή από την αρχή. Οι Λυθριανοί στρατεύτηκαν και υπηρέτησαν μέχρι την κατάρρευση του μετώπου στον ελληνικό στρατό. Ανάμεσα τους και οι θείοι Αντώνης Στριμπούλης και Αντώνης Νικάκης. Το 1922 με την κατάρρευση του μετώπου η οικογένεια περνά απέναντι στην Χίο και μετά περιπέτειες καταλήγει στην επαρχία Σητείας. Φυγή με φόντο τις φλόγες του πολέμου την τραγωδία του ξεριζωμού και ένα μυθιστορηματικό φλογερό ειδύλλιο ανάμεσα στην μεγαλύτερη αδελφή της οικογένειας και ένα κρητικό βαθμοφόρο της ελληνικής χωροφυλακής. Άλλοι χάθηκαν άλλοι σκόρπισαν σαν τα πουλιά και κατέληξαν αλλού. Ένας μεγάλος αριθμός κατοίκων του Λυθριού ήρθαν στην Αττική και δημιούργησαν μαζί με άλλους πρόσφυγες από την χερσόνησο της Ερυθραίας την Νέα Ερυθραία. Εδώ τα τελευταία χρόνια ξαναέχτισαν τον ναό της Αγίας Ματρώνας.

Αυτό το μπλόγκ είναι ένας φόρος τιμής στους Προγόνους που έζησαν στις Ερυθρές στη συνέχεια Λυθρί και τα κόκαλά τους είναι σκορπισμένα σε αυτήν την ιερή γη και στη μνήμη αυτών που έζησαν την τραγωδία του ξεριζωμού όπως η γλυκεία μου μάνα




Erythrai was built on the west side of the peninsula of Erythraea near the westernmost point of Asia Minor. According to Pausanias, the city was originally built by Cretans, led by Erythros son of Radamanthys (who according to mythology, was a hero of Crete, one of the sons of Zeus and Europa, brother of Minos and Sarpidon). In the years ahead in the 11th century BC, during the period of the first Greek colonization immigrated Ionians established here . According to Strabo leader of the Ionians was Knopos, illegitimate son of the legendary king of Athens Kordos

The city was one of the twelve cities of Ionia, who participated in the Common of Ionians
Upon the ruins of Erythrai was built the village of Lithri whose name is a corruption of the ancient

After the 12th century, the Greeks of Asia Minor began to thin due to massive islamization. In 18th - 19th century the Greek populations were strengthened with migrations from other parts of Greek peninsula and islands.

In 1914 were installed in the shores of Asia Minor muslims from Balkans. These people were motivated by the Turkish government against the Greeks. The imminent entry of Turkey in the First World War was a pretext to expel the Greeks in May 1914 under the guidance of the allies of Turks the Germans in order to evacuate the area near the eastern Aegean islands for military purposes. An anti-Greek campaign started in the turkish press, they increased the oppression and they forced the Greeks supposedly “voluntary” to migrate in a orgy of looting and murders. Shifts in population were from the coast to the interior of Asia Minor. One form of oppression was Amele Taburu (work orders) for men over 45 years where many died of hunger, suffering, sickness. It was in those “work orders” where hundred of thousand Greeks and 1,5 million Armenians were lost. We hade a wave of flight to Greece (first persecution). Then my grandfather and grandmother with their children fled to Piraeus . During the persecution was born my mother. Some sisters of grandmother then went to Crete and brothers of grandfather to Kiato Corinth.

In 1919 we have the landing of the Greek army for the liberation of Asia Minor and with it returned the displaced. Our family came back in Lithri finding it ravaged (houses without doors and ceilings, ravaged farms, looted churches) and starts their life again. Men of Lithri as of other parts of Asia Minor joined and served until the collapse of the front in the Greek army. Between them two uncles. In 1922 after many errors in Greek strategy and because of the betrayal of our former allies the Anglo-Franks who abandoned us when Kemal gave them what they wanted (Petrols in Mosule etc.) , the front was collapsed .

Avoiding the persecutions greek populations run to the near islands in order to be saved and from there ware landed on the main Greece. With them my family passed first through the island of Chios and finally ended after many adventures in Crete in the province of Sitia. An adventure having as a background the flames of war, the tragedy of uprooting and a fiery fictional romance between the older sister of the family and a Cretan rank of Greek gendarmerie. Others were lost others scattered like birds and led elsewhere. A large number of Lithrians were landed in Attica and established with other refugees from the peninsula of Erythraea, in an area near Athens giving to the new settlement the name New Erythrea. There resently they built the church of St. Matrona.

In Lithri called Ildiri after 1922 were established Balkanians ancestors of Christians convertors to Islam. The churches were demolished under an organized plan by turkish government to destroy the Greek presence, and now are remaining only some ruins.

This blog is a tribute to my Ancestors who lived in Erythrai- Lithri whose bones are now scattered in this holy land, and in memory of those who suffered the tragedy of uprooting as my sweet mother.



Ερυθρές –Λυθρί
Μετάφραση από το άρθρο: In Search of Roots: The Lost Hellenic Communities of Tsesme Province, της Κατερίνας Τσούνη στην εφημερίδα της ομογένειας της Αμερικής Greek News 19 Ιανουαρίου 2009 :
Ήταν γνωστό σαν Λυθρί στους βυζαντινούς χρόνους και ήταν ένα μικρό χωριό. Έχει βυζαντινά και ελληνικά ερείπια. Η ελληνική ιστορία του χωριού φαίνεται να έχει τελειώσει τον 13ο αιώνα, όταν η επισκοπή των Ερυθρών μεταφέρθηκε στον Τσεσμέ. Από τον 17ο αιώνα, το χωριό επανιδρύθηκε. Στα 1900, υπήρχαν 1535 άτομα. Το 1921, ένα χρόνο πριν από τη μικρασιατική καταστροφή, οι κάτοικοι του χωριού αριθμούσαν 1800 άτομα. Η εθνοτική σύνθεση ήταν Έλληνας Ερυθραίοι μετανάστες από τη Χίο και την Κρήτη. Ο ναός τους του Αγίου Χαραλάμπου είναι υψηλά σε ένα λόφο δίπλα στον αρχαιολογικό χώρο των Ερυθρών. Η εκκλησία της Αγίας Ματρώνας του 17ου αιώνα είναι σε μια κοντινή κορυφή. Κατά τον Στεφανίδη «Λειτουργούσαν στην πόλη ένα σχολείο αρρένων των 60 μαθητών και ένα σχολείο θηλέων σαράντα μαθητών ». Η κοινότητα των εμπόρων του Λυθριού έστειλε τους καλύτερους μαθητές τους στο εξωτερικό για τις προηγμένες σπουδές στη Μασσαλία και στην Πράγα . Οι χωρικοί ήταν πλούσιοι και είχαν τα μέσα για να στείλουν τη νεολαία τους στο εξωτερικό για σπουδές.
Είχαν πολλά ξωκλήσια στα χωράφια, όπου καλλιεργούνται βαμβάκι, το σιτάρι και καπνό, λουλούδια, αμυγδαλιές και ελιές, αμπέλια είχαν επίσης κεραμικά και αλιευτικές επιχειρήσεις . Οι απόγονοί τους είναι στη Χίο, τις Οινούσσες και τη Νέα Ερυθραία Αττικής. Το σημείο που πρέπει να τονιστεί είναι ότι οι νησιώτες του Αιγαίου είχαν μια συνεχή κίνηση κατοίκησης και εμπορίου με τη Μικρά Ασία. Έχτισαν εκεί παροικίες και έζησαν για λόγους εργασίας. Επέστρεψαν στα νησιά τους, όταν το έργο περατώνεται.
Οι θερινές εξοχικές κατοικίες των κατοίκων της Κάτω Παναγίας ήταν στις Ερυθρές, το σημερινό Ildir

Ένας σημαντικός χώρος στο αρχαιολογικό μουσείο της Σμύρνης είναι αφιερωμένος στην αρχαία πόλη Ερυθρές. Ευρήματα από πρόσφατες ανασκαφές περιλαμβάνουν κεραμική, μικρές προσφορές σε χαλκό και ελεφαντόδοντο από το 670 - 545 π.Χ. Τα αγάλματα από ελεφαντόδοντο είναι Κρητικού και Ροδιακού στυλ. Ένα γλυπτό κόρης βρέθηκε. Είναι ένα από τα πρώτα παραδείγματα ενός μεγάλου μαρμάρινου γλυπτού από τους αρχαίους χρόνους. Ο Παυσανίας είπε ότι οι Ερυθρές χτίστηκαν από Κρητικούς και κατοικήθηκαν από Λύκιους, Κάρες και Παμφύλιους. Η πόλη καταστράφηκε από τους Πέρσες, μετά τα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. Διοικήθηκε από τον 9ο αιώνα π.Χ. από την Αθήνα. Γκράφιτι σε μια κούπα είναι από τον 6ο αιώνα π.Χ. και δείχνουν ότι οι προσφορές ανήκαν στο Ναό της Αθηνάς Πολιάδος . Οι μικρές μπρούντζινες φιγούρες λιονταριών είναι από το πρώτο μισό του 6ου αιώνα π.Χ.. Μοιάζουν με το μεγάλο άγαλμα του λιονταριού από το Bayindir που βρίσκεται στο Μουσείο της Σμύρνης. Τα μικρά ευρήματα είναι τα πρώτα Ιωνικά δείγματα τύπου λιονταριού, που χρησίμευσαν ως μοντέλα για τους Ετρούσκους καλλιτέχνες (πρώιμους Ιταλούς). Τα τεχνουργήματα είναι από μια τομή στην κορυφή της Ακρόπολης των Ερυθρών .

Ο Ηρόδοτος αναφέρει στην Ιστορία του, ότι "ο Ναός της Αθηνάς Πολιάδος στις Ερυθρές ήταν γνωστος στον αρχαίο κόσμο για τις περίφημες ιέρειες γνωστές σαν η Σίβυλλα." Σύμφωνα με την ελληνική και ρωμαϊκή μυθολογία, ήταν γυναίκες με την δωρεά των προφητικών δυνάμεων εκ μέρους του θεού Απόλλωνα. Η Ερυθραία Σίβυλλα ζωγραφίστηκε από τον Μιχαήλ Άγγελο από το 1508 - 12 σε μια τοιχογραφία από το παρεκκλήσι Καπέλα Σιξτίνα στο Βατικανό. Η πιο διάσημες Σίβυλλες ήταν αυτές των Ερυθρών και της Κύμης …….. κοντά στη Νάπολη της Ιταλίας. Η Ερυθραία Σίβυλλα πούλησε τα Σιβυλλικά βιβλία στον Ταρκίνιο τον τελευταίο βασιλιά της Ρώμης, τα οποία στεγάστηκαν στο ναό του Δία στο λόφο του Καπιτωλίου στην Ρώμη.

Erythrae –Lithri
From the article : “The lost Hellenic Communities of Tsesme province” by Catherine Tsounis in the Greek-American weekly newspaper Greek-News. January 19, 2009:

It was known as Lithri in Byzantine times and was a small village. It has Byzantine and Greek ruins. The Greek history of the village appeared finished in the 13th century, when the diocese of Erythrae was transferred to Tseme. From the 17th century, the village was reestablished. In the 1900ʼs, there were 1535 persons. In 1921, one year before the Asia Minor catastrophe, the villagers numbered 1800 persons. The ethnic composition was Greek Erythraean, immigrants from Chios and Crete. Their church of Saint Haralambos is high on a hill next to the archaeological site of Erythrae. The 17th century church of Agia Matrona is on a nearby peak. “A boyʼs school of 60 students and girlʼs school of forty students operated in the town,” said Stefanides. The merchant community of Lithri sent their best students overseas for advanced studies in Marseilles and Prague. The villagers were wealthy and had the means to send their youth overseas for study. They had many country chapels in the farm fields, where they cultivated cotton, wheat and tobacco, flowers, almond and olive trees, grape vineyards, ceramics and fishing industries. Their descendants are in Chios, Oinousses and Nea Erythrae in Attica. The point that must be stressed is that the Aegean islanders had a constant movement of habitation and trade with Asia Minor. They built colonies and lived there for work purposes. They returned to their islands when their work terminated.
In Erythrea were the summer home residences of people of the village Kato Panagia todays Tsiflik

A significant space is dedicated from the ancient city of Erythrae in the Izmir archaeological Museum. Findings from recent excavations include pottery, small offerings in bronze and ivory from 670-545 B.C. The ivory statues are of Cretan and Rhodian style. A Korean sculpture was found. It is one of the first examples of a large marble sculpture from Ancient times. Pausanias said Erythrae was built by Cretans and inhabited by Lycians, Carians and Pamphylians. The city was destroyed by the Persians after the mid 6th century B.C. It was ruled from 9th century B.C. by Athens. Graffiti on a bowl is from 6th century B.C. indicate the offerings belonged to the Temple of Athena Polis. The small lion figurines in bronze are from the first half of 6th century B.C. They resemble the large Lion statue from Bayindir that is in the Stoneworks Museum of Izmir. The small findings are the earliest Ionian examples of a lion type, that served as models for Etruscan artists (early Italians). The artifacts are from a trench on top of the Erythrae Acropolis.

Herodotus states in his History that “the Temple of Athena Polias at Erythrae was famous in the ancient world for their famous priestesses known as the Sibyl.” According to Greek and Roman mythology, they were women bestowed with prophetic powers by the God Apollo. The Erythaean Sibyl was painted by Michaelangelo from 1508-12 in a fresco from the Sistine chapel, Vatican. The famous Sibyls were the Erythraean and the Cumaean Sibyl who presided over the Apollonian oracle at Cumae, a Greek colony located near Naples, Italy. The Erythraean Sibyl sold the Sibylline books to Tarquin, the last King of Rome, that were housed in the Temple of Jupiter on Capitoline Hill in Rome.





Πέμπτη 21 Απριλίου 2022

Η απόδραση ενός Ρεϊζντεριανού στο Γαϊδουρόνησο του Λυθριού. The escape to Donkeys’ Island

Ο Ρεϊζντεριανός  Ματθαίος Φραγκομανώλης μας αφηγείται συγκλονιστικά γεγονότα που συνέβησαν μετά την κατάρρευση του μετώπου στα μέρη από το ΡεΪζντερε μέχρι το Λυθρί   όπως για εκείνο το Ζάλογγο της Ερυθραίας  που  πέντε κορίτσια έπεσαν στον γκρεμό για να γλυτώσουν από τα χέρια των τούρκων. Μας δίνει και κάποιες πληροφορίες για το Λυθρί και την περιοχή του .όπως για το κοντινό στο χωριό νησάκι  το Γαϊδουρόνησο που ίσως είναι το αναφερόμενο σε χάρτη της εποχής με το όνομα  “Όνος” και σήμερα αποκαλείται από τους Τούρκους Mustafacelebi. Εκεί είχε κάποια σπίτια, στάβλους και ζώα προφανώς Λυθριανών. Επίσης ένα εκκλησάκι. Στο Λυθρί δεν υπήρχε κάτοικος πιά.  Είχαν ήδη φτάσει και εκεί τούρκοι στρατιώτες

Αποσπάσματα από την αφήγηση του Ματθαίου  Φραγκομανώλη από το Ρεΐζντερε της Ερυθραίας  χωριού κοντά στο Λυθρί που  μετά τον ξεριζωμό εγκαταστάθηκε στην Ιεράπετρα Από το βιβλίο της Μαρίας Μαθιουδάκη-Δραγασάκη. Μνήμες Μικρασίας (η αφήγηση ήταν στην καθαρεύουσα και τη μετέτρεψα στη δημοτική)

Σεπτέμβρης του 22. Έχει καταρρεύσει  το μέτωπο. 

Ο Πλαστήρας πηγαίνοντας προς την Κρήνη (Τσεσμέ) για να φύγει με το στρατό του στη Χίο άρχισε να πυροβολεί τον τουρκικό στρατό που ερχόταν πίσω του και να τους εμποδίζει να έρθουν στο χωριό Ρεϊζντερε. Επιτέλους ο Πλαστήρας μπήκε  με το στρατό του τελευταίος στο πλοίο για να φύγουν για τη Χίο. Τότε όλος ο χριστιανισμός έμεινε στα χέρια των Τούρκων.  Ο τουρκικός στρατός διασκορπίστηκε στα διάφορα χωριά. Στο χωριό μας ήρθαν  200 στρατιώτες ……

Ήταν Κυριακή και κατά τις 8:00 έρχονται τρεις έφιπποι  και μαζεύουν τους άντρες. Αφού μάζεψαν όσους ήθελαν φεύγουν και σε πέντε λεπτά της ώρας βλέπουμε το σπίτι του προεστού να καίγεται και εντός ολίγου τα περισσότερα σπίτια του χωριού.

Τότε οι άνθρωποι τρέχουν στα όρη και άλλοι προς τη θάλασσα. Οι έφιπποι αμέσως περικυκλώνουν το χωριό και αρχίζουν να πυροβολούν δεξιά και αριστερά όπου ήταν άνθρωποι. Με τους πυροβολισμούς αυτούς σκοτώθηκαν τρεις άντρες μία γυναίκα με το παιδάκι της στην αγκαλιά και τραυματίστηκαν δύο παιδιά. Εγώ τώρα αφήνω τους γονείς μου και με τρεις φίλους μου πηγαίνουμε στη θάλασσα ενώ μας κυνηγούν δυο έφιπποι. Αλλά η παραλία της θάλασσας ήταν  γεμάτος γκρεμούς και τα άλογα δεν μπορούσαν να μας πλησιάσουν. Γδυνόμαστε  και πέφτουμε στη θάλασσα για να πάμε σε ένα νησάκι που βρίσκεται απέναντι από το χωριό Λυθρί  ονομαζόμενο Γαϊδουρόνησο. Η ώρα θα ήταν 9 π. μ. περίπου. Οι Τούρκοι έφιπποι μας πυροβολούν αλλά μάταια. Τότε πηγαίνουν σε ένα απόκρημνο βράχο  όπου ήταν πέντε κορίτσια. Μόλις τους είδαν για να μην έρθουν στα χέρια των Τούρκων πηδούν στη θάλασσα από τον γκρεμό ύψος 5 μέτρων περίπου και πνίγονται όλα μαζί. 


Εν τω μεταξύ εμείς είχαμε ανοιχτεί πολύ στη θάλασσα και τα κύματα εμεγάλωναν όσο προχωρούσαμε αλλά ευτυχώς ο καιρός δεν ήταν ενάντιος. Τα κύματα χτυπούν δυνατά τα πρόσωπά μας. Εγώ  εκουράστηκα τόσο πολύ και πέφτω ανάσκελα σχεδόν μία ώρα για να αναπαυτώ και να συνεχίσω. Όταν εγύρισα με κατάλαβε φόβος  γιατί είχα χάσει τους φίλους μου λέγοντας ότι θα τους έφαγαν τα δελφίνια ή θα τους ρούφηξε καμία αναρούφα  και έμεινε πλέον δική μου σειρά.

Προχωρώ με όλη μου τη δύναμη. Φωνάζω. Η  φωνή μου παρασυρόταν από τον αέρα και μόνο που το στόμα μου γέμιζε νερό. Σε απόσταση πολύ μακρινή αρχίζω να διακρίνω ένα κεφαλάκι ανθρώπινο. Αμέσως τότε προχωρώ με όση δύναμη είχα, και βλέπω τον φίλο μου τον Δημήτρη ο οποίος μου λέει: αγαπημένε μου φίλε Ματθαίε δεν αντέχω πλέον, θα πνιγώ.  Αλλά εγώ τον ενθαρρύνω. Αλλά ματαίως. Αφήνει τον εαυτό του και βυθίζεται στην άγρια θάλασσα. Εγώ πλέον προχωρώ απελπισμένος και κοιτάζω πίσω μου την καταστροφή του χωριού, τον καπνό της φωτιάς να ανεβαίνει ψηλά και να σκοτεινιάζει τον λαμπρό ήλιο. Επιτέλους αρχίζω να διακρίνω τα σπιτάκια του νησακιού και μερικούς ανθρώπους. Όσο προχωρούσα τόσο έβαζα δύναμη να φτάσω γρηγορότερα για να δω τα αποτελέσματα των φίλων μου. Ο ήλιος  θα χρειαζόταν πέντε μέτρα να κοιμηθεί στη Δύση. Τέλος το φως έσβησε και έγινε σαν στρογγυλή φωτιά και σε 5 λεπτά με αποχαιρέτησε.

Η θάλασσα εσκοτείνιασε και  έγινε αγριότερη αλλά η απόσταση για να φτάσω στο νησάκι δεν θα ήταν ούτε 15 λεπτά. Ενώ προχωρώ βλέπω τους φίλους μου οι οποίοι με περιμένουν στην  ακρογιαλιά του νησακιού. Όταν έφτασα στην ακρογιαλιά μου έφερε κάποιος ένα σακί που βάζουν μέσα στάρι και με ένα μαχαίρι ανοίγει μία τρύπα στον πάτο του σακιού και από μιά στις πλευρές. Στην πρώτη τρύπα περνώ μέσα το κεφάλι μου και στις δεύτερες στα χέρια μου και έτσι το σακί  το φόρεσα σαν πουκάμισο. Τότε με παίρνουν και με πηγαίνουν στην αποθήκη των αχυρώνων. Εκεί με ξαπλώνουν  στα άχυρα και με τρίβουν. Έπειτα μου φέρνει κάποιος σ’ ένα τηγάνι πεταμένο, βρασμένα ξυλοκέρατα τα οποία τα ήπια σαν να ήταν καμιά ευρωπαϊκή σαμπάνια. Οι άλλοι φίλοι μου πήγαν στο βάθος της αποθήκης για να κοιμηθούν. Το σώμα μου πονούσε δυνατά. Οι άνθρωποι με ρωτούσαν πώς τα πέρασα στη θάλασσα και εγώ τους τα διηγήθηκα ένα προς ένα.  

Δεν πέρασε λίγη ώρα και έρχεται ένας και μου φέρνει κρεμμύδια ψημένα με αλάτι που με λαιμαργία τα έφαγα σαν να ήταν μπαρμπούνια. Η ώρα 9 μ. μ. κουρασμένος και από τους φρικτούς πόνους εκοιμήθηκα σαν παράλυτος και εξύπνησα στις 9  το πρωί.  Μετά λίγο πιάνουμε δύο κοτόπουλα τα καθαρίζουμε και τα βάζουμε να ψηθούν. Πηγαίνουμε στην εκκλησίτσα του νησακιού και ευχαριστούμε το Θεό για τη Σωτηρία μας και αλληλοασπαστήκαμε με δάκρυα στα μάτια  από τη συγκίνηση γιατί σωθήκαμε ως εκ θαύματος και διότι δεν επάθαμε ότι ο φίλος μας ο Δημήτρης.

Φεύγουμε από την εκκλησίτσα και πηγαίνουμε στο σπιτάκι και τρώμε το κοτόπουλο χωρίς ψωμί. Κατόπιν επήγαμε σε ένα βράχο της θάλασσας και καθίσαμε βλέποντας τη θάλασσα που είχαμε περάσει και μας φαινότανε ψέματα. Την καταστροφή που πάθαμε και σκεπτόμασταν πως θα ζήσουμε χωρίς τροφή στο νησάκι. Τους ανθρώπους που έμειναν στα χέρια των Τούρκων και τα βασανιστήρια που θα τους υπέβαλαν, οι σφαγμένoι, οι πνιγμένοι, οι καμένοι. Δεν τους ξέρουμε. Δεν θα αξιωθούμε να τους μνημονεύσουμε. Είναι ήρωες χωρίς όνομα. Είναι χριστιανοί χωρίς τάφο και έχει ο καθένας το μαρτύριο του. Ποια ζωή ποιου Έλληνα να είναι δυνατόν να μείνει απομονωμένη από το μαρτυρικό θάνατο μυριάδων Ελλήνων; Ποιος Έλληνας μπορεί να ζήσει έξω από την ανάμνηση της Μικράς Ασίας;               Όλοι μεταλάβαμε του τραγικού τούτου  δυστυχήματος!. Μεγάλα  πράγματα πρέπει να βγούνε από κάθε Έλληνα έπειτα από τέτοια καταστροφή

Οι κάτοικοι του νησιού είχαν φύγει πρωτύτερα και πήραν τις τροφές. Είχαν αφήσει μόνο λίγα ξυλοκέρατα, κρεμμύδια και τις όρνιθες τις αίγες και τα βόδια τους και θα έστελναν κανένα καΐκι από τη Χίο για να πάρει τα εναπομείναντα στο νησάκι και θα φεύγαμε και εμείς μαζί με αυτούς.                                                                                                                                        Την τρίτη μέρα βρήκαμε μία βάρκα μικρή στο νησάκι η οποία ήταν ανοιχτή και έπαιρνε νερά. Τη διορθώνουμε και τη ρίχνουν στη θάλασσα για να πάμε στο χωριό Λυθρί  το οποίο ήταν ερημωμένο διότι όλοι οι κάτοικοι είχαν φύγει από το χωριό με όλη την περιουσία τους και πήγαν στη Χίο.  Όταν εφτάσαμε στην παραλία του χωριού Λυθρί  φωνάζουμε δυνατά:  Παιδιά!!  και αμέσως βλέπουμε έναν άνθρωπο να τρέχει από την κορυφή του γύρω λόφου. Όταν μας πλησίασε, ο λοχίας φωνάζει αλτ!  Και ετοιμάζει τα όπλα του για να πυροβολήσει στον άνθρωπο που ερχόταν προς εμάς. Αυτός εσταμάτησε φωνάζοντας προς εμάς: Είμαι Ρεϊζντεριανός. Τότε πλησιάζουμε και εμείς και του είπαμε το σκοπό μας.  Να σώσουμε ανθρώπους και μας είπε ότι είναι, 8 γυναίκες 5 άντρες και 15 παιδιά. Τότε του λέμε να τους φέρει στην παραλία τρεις τρεις να τους βάζουμε στη βάρκα και από κει να τους πηγαίνει ένας που ξέρει κουπί στο νησάκι. Αλλά πρώτα τα κορίτσια κατόπιν τις γυναίκες και τελευταία τους άντρες με τα παιδιά. Όπως τα είπαμε έτσι τα εκτελέσαμε. Αλλά δυστυχώς την τελευταία βαρκαδιά ήταν ένας μεθυσμένος πολύ και μας αναποδογυρίζει τη βάρκα. Τότε κολυμπώντας πηγαίνουμε στο νησάκι αλλά ο ένας δεν ήξερε να κολυμπά και πνίγεται.


Κολυμπώντας σε ένα τέταρτο της ώρας είμαστε πάνω στο νησάκι διότι από το χωριό Λυθρί το νησάκι είναι πολύ κοντά. Το βράδυ εκαθήσαμε όλοι μαζί και τους ερωτούσαμε για τους χωριανούς μας.  Αυτοί μας είπαν ότι όταν οι άνθρωποι διασκορπίστηκαν άλλοι στα όρη στα σπήλια και στη θάλασσα,  οι Τούρκοι έφιπποι τους έπιασαν και τους εκάθισαν γονατιστούς σε ένα μέρος τότε τους περικυκλώνουν και τους διαίρεσαν σε τρία μέρη: τους άντρες χωριστά τις γυναίκες χωριστά και τα κορίτσια χωριστά και μας πήγαιναν  στα Αλάτσατα. Εμείς στο δρόμο φύγαμε και ήρθαμε στην απέναντι ακρογιαλιά μήπως έρθει κανένα καΐκια από τη Χίο και μας πάρε. Και να που ήταν τυχερό να έρθουμε εδώ και να φύγουμε από το φόβο. Επάνω στο νησάκι τροφές δεν είχαμε και αναγκαστήκαμε να σφάξουμε το βόδι και με το κρέας του χωρίς ψωμί περάσαμε τέσσερις μέρες. Την Τετάρτη κατά τα μεσάνυχτα περίπου έρχεται ένα καΐκι και μας παίρνει και μας πηγαίνει στη Χίο


Matthew Frangomanolis from Reisdrere tells us about  the shocking events that happened after the collapse of the Greek front in Asia Minor  in an area between  Reisdere and  Lythri,  tragic events such as the  falling from cliffs into the sea of 5 girls in order to escape  from the hands of Turks reminding us a new Heroic Zallongo. He also gives us some information about the village Lythri and its area, such as the nearby island of Gaidouronisos (Donkeys’ island) which is probably the one mentioned on a map of that  time with the name Onos (Donkey)  and today called by Turks Mustafacelebi. There were  some houses, stables with animals, obviously  Lytrians properties. There was also  a small chapel. Says that Lythrians had abandoned the village and the  turkish army  had already arrived there.

Narration of Frangomanolis Mattheou from the village Reisdere a town near Lythri who was settled as refugee after thw Asia Minor’s destruction at Ierapetra -Crete (story taken from the book of Maria Mathioudaki-Dragasaki. Memories of Asia Minor).

September 22. The front has collapsed

General N. Plastiras, going to Krini (Tsesme)  in order to retreat with his army to  Chios, started firing at the Turkish army coming behind him and preventing them from coming to the village of Reizdere. Finally, Plastiras was the last to enter the ship with his army to leave for Chios. Then all Christianity remained in the hands of the Turks. The Turkish army was dispersed in the various villages. 200 soldiers came to our village …………

It was Sunday and at 8:00 three horsemen came in Reisdere and gathered the men. After that they leave the village. In five minutes we see the house of the provost burning and soon, the most of the houses of the village burning too.

Then people run to the mountains and others to the sea. The cavalry immediately surrounded the village and started firing right and left where there were people. The shootings killed three men, a woman and her child in her arms, and injured two children.

I then  leave my parents and  with three of my friends we go to the sea while we are being chased by two horsemen. But the beach was rocky and the horses could not get close to us. We undress and fall into the sea in order to go to an island located opposite the village of Lythri called Gaidouronisos (Donkeys’ island). The time would be around 9 p.m. The Turkish cavalry are shooting at us but in vain. Then they go to a steep cliff where there were five girls. As soon as they saw them, in order not to fall into the hands of the Turks, they jumped into the sea from a cliff about 5 meters high and were drowned all together.

In the meantime we were far away from the shore and the waves were getting bigger as we were swimming  but fortunately the weather was not against us. The waves hit our faces hard. I got so tired and fell on my back for almost an hour to rest and move on. When I turned, I was scared because I had lost my friends, saying that they would be eaten by dolphins or were sunken and was my turn.

I move forward with all my strength. I cry out. My voice was carried away by the air and only my mouth was filled with water. At a great distance I saw a human head. Immediately then I move forward with all my strength, and I see my friend Dimitris who says to me: my dear friend Matthew, I can not stand it anymore, I will drown. But I encourage him. But in vain. He leaves himself and sinks into the wild sea. I now swim in despair and look behind me at the destruction of the village, the smoke of the fire rising high and darkening the bright sun. I finally start to see the houses on the island and some people. The further I went the stronger I got to get there faster to see the results of my friends. The sun needed five meters to sleep in the West. Finally the light went out, the sun  became like a round fire and in 5 minutes said goodbye to me.

The sea darkened and became wilder but the distance to reach the island was less than 15 minutes swimming. As I move I see my friends waiting for me on the shore of the island. When I arrived at the beach, someone brought me a sack from wheat and with a knife a hole was made in the bottom of the sack  and one on each side. In the first hole I pass my head and in the others my hands and so I wore the sack like a shirt. Then they take me to the barn warehouse. There they lay me on the straw and rub me. Then someone brings me to a discarded pan, boiled carobs which were mild as if were European champagne. My other friends went to the back of the warehouse to sleep. My body hurt a lot. People asked me how I spent it at sea and I told them one by one the events.

It did not take long and one of them comes and brings me onions cooked with salt that I greedily ate as if they were red mullets. At 9 pm, tired from the horrible pains too, I fell asleep like a paralytic and woke up at 9 in the morning.

After a while we catch two chickens, clean them and put them to cook. We go to the chapel of the island and thank God for our Salvation and we kissed each other with tears in our eyes from the emotion because we were miraculously saved and because we did not suffer that our friend Dimitris suffered.

We leave the chapel and go to the little house and eat the chicken without bread. Then we went to a rock of the sea and sat watching the sea we had crossed and it seemed to us to be a lie. The disaster we suffered and we thought that  we would live without food on the island. The people who were left in the hands of the Turks and the tortures that would be inflicted on them, the slaughtered, the drowned and the burned. We do not know them. We will not claim to mention them. They are heroes without a name. They are Christians without a grave and everyone has their own martyrdom. What life of any Greek is possible to remain isolated from the martyrdom of myriads of Greeks? Who Greek can live outside the memory of Asia Minor? We all had knowledge of that tragic accident!. Great things must come out of every Greek after such a catastrophe

The inhabitants of the island had left earlier and took with them the provisions. They had left only a few carobs, onions and chickens and their goats and oxen and they would send a boat from Chios to pick up the rest on the island and we would leave with them. On the third day we found a small boat on the island which was open with waters entering from the bottom. We fix it and put it in the sea to go to the village of Lythri which was deserted because all the inhabitants had left the village with all their property and went to Chios island. When we arrived at the beach of the village of Lythri we shouted loudly: Hey Children!! and immediately we see a man running from the top of the surrounding hill. When he approached us, the sergeant shouted alt! And he prepares his weapons to shoot at the man who was coming towards us. He stopped shouting at us: I am a Reisderian. Then we approached him and told him our purpose which was to save people and he told us they are, 8 women 5 men and 15 children. Then we tell him to bring them to the beach per three to put them in the boat and from there someone who knows paddle, to transfer  them to the island. But first the girls then the women and lastly the men with the children. As we said, so we executed these. But unfortunately during the last transfer there  was a very drunk man and turned our boat upside down. Then rowing we go to the island but one did not know how to swim and drowns.

Swimming in a quarter of an hour we are on the island because from the village of Lythri the island is very close. In the evening we all sat together and asked them about our villagers. They told us that when the people were scattered all over the mountains in the caves and at sea, the Turkish cavalry caught them and made them kneel in one place then they surrounded them and divided them into three parts: separately the men, the women, and the girls, and they took us to Alatsata.  On the road we escaped and came to the opposite shore lest any boats come from Chios and pick us up. And we were lucky to come here and leave the fear. We had no food on the island and we had to slaughter the ox and we spent four days with its meat without bread. On Wednesday around midnight a boat comes and picks us up and takes us to Chios

 

Αναρτήθηκε από στις
Ετικέτες

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)