Ερυθραί. Λυθρί. Erythrai. Lithri (today's Ildiri): Ο ήρωας Κατσαντώνης και το τέλος του σύμφωνα με ένα δημοτικό τραγούδι που ακουγόταν στο Λυθρί.The hero Katsantonis and his end according to a folk song from Lithri

Oι Ερυθρές ήταν πόλη των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας στην χερσόνησο της Ερυθραίας. Σύμφωνα με τον Παυσανία χτίστηκε αρχικά από Κρήτες με αρχηγό τον Έρυθρο, γιο του Ραδάμανθυ ( που κατά την μυθολογία ήταν ήρωας της Κρήτης , ένας από τους γιούς του Δία και της Ευρώπης, αδελφός του Μίνωα και του Σαρπηδώνα ). Οι Κρήτες εκδιώχθηκαν στην συνέχεια από τους Ίωνες που μετανάστευσαν στην περιοχή τον 11ο αιώνα π.Χ. περίοδο του πρώτου Ελληνικού αποικισμού. Σύμφωνα με τον Στράβωνα αρχηγός των Ιώνων ήταν ο Κνώπος, νόθος γιος του μυθικού βασιλιά της Αθήνας Κόρδου. Ήταν μια από τις δώδεκα πόλεις της Ιωνίας που συμμετείχαν στο Κοινό των Ιώνων.
Πάνω στα ερείπια των Ερυθρών χτίστηκε το χωριό Λυθρί που το όνομά του είναι παραφθορά του αρχαίου. Ερυθραί Ερυθρί Ρυθρί Λυθρί. Οι τούρκοι σήμερα το αποκαλούν Ιλντιρί, παραφθορά του Λυθρί μιά και δεν υπάρχει στη γλώσσα τους το θ

Μετά τον 12ο αιώνα οι έλληνες της Μ. Ασίας άρχισαν να αραιώνουν λόγω των μαζικών εξισλαμισμών. Τον 18 ο – 19 ο αιώνα ενισχύθηκαν οι ελληνικοί πληθυσμοί με μεταναστεύσεις από τον ελλαδικό χώρο. Στην περιοχή του Λυθριού εγκαταστάθηκαν Κρητικοί, Χιώτες και άλλοι. Πολλά ονόματα Λυθριανών είναι Κρητικά και άλλα δείχνουν καταγωγή από την Εύβοια. Η προφορά τους θύμιζε τα Χιώτικα αλλά και ο μπάλος που ήταν ο κύριος χορός του χωριού δείχνει και νησιώτικες καταβολές .

Το 1914 έχουμε εγκατάσταση Μουσουλμάνων στα παράλια ανάμεσά τους και των Τουρκοκρητικών. Αυτοί οι πληθυσμοί υποκινούνταν από την Τουρκική κυβέρνηση κατά των ελλήνων. Η επικείμενη είσοδος της Τουρκίας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ήταν πρόσχημα για να εκδιώξει τους Έλληνες τον Μάιο του 1914 με την καθοδήγηση των συμμάχων τους Γερμανών ώστε να εκκενωθεί η περιοχή απέναντι από τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου για στρατιωτικούς λόγους. Άρχισε μια ανθελληνική εκστρατεία του τύπου, καταπίεση και εξαναγκασμός των Ελλήνων για δήθεν «εκούσια» μετανάστευση, λεηλασίες, δολοφονίες. Μετατοπίσεις πληθυσμών έγιναν και από τις ακτές στο εσωτερικό της Μ. Ασίας. Μια μορφή καταπίεσης ήταν τα Αμελέ ταμπουρού(τάγματα εργασίας) για άνδρες άνω των 45 ετών όπου πολλοί πέθαναν από πείνα, κακουχίες, αρρώστιες. Είχαμε κύμα φυγής προς την Ελλάδα(πρώτος διωγμός). Τότε ο παππούς Ιωάννης γιός του ιερέα του Λυθριού Κωσταντίνου Στριμπούλη εξαδέλφου του Ανδρέα Συγγρού και η γιαγιά Ουρανία με τα παιδιά τους κατέφυγαν στον Πειραιά στα Μανιάτικα. Στο διωγμό γεννήθηκε η μητέρα μου Αγγελική. Κάποιες αδελφές της γιαγιάς πήγαν τότε στην Κρήτη και αδέλφια του παππού στο Κιάτο Κορινθίας.

Τα 1919 γίνεται η απόβαση του Ελληνικού στρατού και επιστρέφουν οι εκτοπισμένοι. Η οικογένεια μας επιστρέφει στο Λυθρί που το βρίσκει ρημαγμένο(σπίτια χωρίς πόρτες και ταβάνια, κτήματα που είχαν ρημάξει) και ξεκινά τη ζωή από την αρχή. Οι Λυθριανοί στρατεύτηκαν και υπηρέτησαν μέχρι την κατάρρευση του μετώπου στον ελληνικό στρατό. Ανάμεσα τους και οι θείοι Αντώνης Στριμπούλης και Αντώνης Νικάκης. Το 1922 με την κατάρρευση του μετώπου η οικογένεια περνά απέναντι στην Χίο και μετά περιπέτειες καταλήγει στην επαρχία Σητείας. Φυγή με φόντο τις φλόγες του πολέμου την τραγωδία του ξεριζωμού και ένα μυθιστορηματικό φλογερό ειδύλλιο ανάμεσα στην μεγαλύτερη αδελφή της οικογένειας και ένα κρητικό βαθμοφόρο της ελληνικής χωροφυλακής. Άλλοι χάθηκαν άλλοι σκόρπισαν σαν τα πουλιά και κατέληξαν αλλού. Ένας μεγάλος αριθμός κατοίκων του Λυθριού ήρθαν στην Αττική και δημιούργησαν μαζί με άλλους πρόσφυγες από την χερσόνησο της Ερυθραίας την Νέα Ερυθραία. Εδώ τα τελευταία χρόνια ξαναέχτισαν τον ναό της Αγίας Ματρώνας.

Αυτό το μπλόγκ είναι ένας φόρος τιμής στους Προγόνους που έζησαν στις Ερυθρές στη συνέχεια Λυθρί και τα κόκαλά τους είναι σκορπισμένα σε αυτήν την ιερή γη και στη μνήμη αυτών που έζησαν την τραγωδία του ξεριζωμού όπως η γλυκεία μου μάνα

Erythrai was built on the west side of the peninsula of Erythraea near the westernmost point of Asia Minor. According to Pausanias, the city was originally built by Cretans, led by Erythros son of Radamanthys (who according to mythology, was a hero of Crete, one of the sons of Zeus and Europa, brother of Minos and Sarpidon). In the years ahead in the 11th century BC, during the period of the first Greek colonization immigrated Ionians established here . According to Strabo leader of the Ionians was Knopos, illegitimate son of the legendary king of Athens Kordos

The city was one of the twelve cities of Ionia, who participated in the Common of Ionians
Upon the ruins of Erythrai was built the village of Lithri whose name is a corruption of the ancient

After the 12th century, the Greeks of Asia Minor began to thin due to massive islamization. In 18th - 19th century the Greek populations were strengthened with migrations from other parts of Greek peninsula and islands.

In 1914 were installed in the shores of Asia Minor muslims from Balkans. These people were motivated by the Turkish government against the Greeks. The imminent entry of Turkey in the First World War was a pretext to expel the Greeks in May 1914 under the guidance of the allies of Turks the Germans in order to evacuate the area near the eastern Aegean islands for military purposes. An anti-Greek campaign started in the turkish press, they increased the oppression and they forced the Greeks supposedly “voluntary” to migrate in a orgy of looting and murders. Shifts in population were from the coast to the interior of Asia Minor. One form of oppression was Amele Taburu (work orders) for men over 45 years where many died of hunger, suffering, sickness. It was in those “work orders” where hundred of thousand Greeks and 1,5 million Armenians were lost. We hade a wave of flight to Greece (first persecution). Then my grandfather and grandmother with their children fled to Piraeus . During the persecution was born my mother. Some sisters of grandmother then went to Crete and brothers of grandfather to Kiato Corinth.

In 1919 we have the landing of the Greek army for the liberation of Asia Minor and with it returned the displaced. Our family came back in Lithri finding it ravaged (houses without doors and ceilings, ravaged farms, looted churches) and starts their life again. Men of Lithri as of other parts of Asia Minor joined and served until the collapse of the front in the Greek army. Between them two uncles. In 1922 after many errors in Greek strategy and because of the betrayal of our former allies the Anglo-Franks who abandoned us when Kemal gave them what they wanted (Petrols in Mosule etc.) , the front was collapsed .

Avoiding the persecutions greek populations run to the near islands in order to be saved and from there ware landed on the main Greece. With them my family passed first through the island of Chios and finally ended after many adventures in Crete in the province of Sitia. An adventure having as a background the flames of war, the tragedy of uprooting and a fiery fictional romance between the older sister of the family and a Cretan rank of Greek gendarmerie. Others were lost others scattered like birds and led elsewhere. A large number of Lithrians were landed in Attica and established with other refugees from the peninsula of Erythraea, in an area near Athens giving to the new settlement the name New Erythrea. There resently they built the church of St. Matrona.

In Lithri called Ildiri after 1922 were established Balkanians ancestors of Christians convertors to Islam. The churches were demolished under an organized plan by turkish government to destroy the Greek presence, and now are remaining only some ruins.

This blog is a tribute to my Ancestors who lived in Erythrai- Lithri whose bones are now scattered in this holy land, and in memory of those who suffered the tragedy of uprooting as my sweet mother.

Ερυθρές –Λυθρί
Μετάφραση από το άρθρο: In Search of Roots: The Lost Hellenic Communities of Tsesme Province, της Κατερίνας Τσούνη στην εφημερίδα της ομογένειας της Αμερικής Greek News 19 Ιανουαρίου 2009 :
Ήταν γνωστό σαν Λυθρί στους βυζαντινούς χρόνους και ήταν ένα μικρό χωριό. Έχει βυζαντινά και ελληνικά ερείπια. Η ελληνική ιστορία του χωριού φαίνεται να έχει τελειώσει τον 13ο αιώνα, όταν η επισκοπή των Ερυθρών μεταφέρθηκε στον Τσεσμέ. Από τον 17ο αιώνα, το χωριό επανιδρύθηκε. Στα 1900, υπήρχαν 1535 άτομα. Το 1921, ένα χρόνο πριν από τη μικρασιατική καταστροφή, οι κάτοικοι του χωριού αριθμούσαν 1800 άτομα. Η εθνοτική σύνθεση ήταν Έλληνας Ερυθραίοι μετανάστες από τη Χίο και την Κρήτη. Ο ναός τους του Αγίου Χαραλάμπου είναι υψηλά σε ένα λόφο δίπλα στον αρχαιολογικό χώρο των Ερυθρών. Η εκκλησία της Αγίας Ματρώνας του 17ου αιώνα είναι σε μια κοντινή κορυφή. Κατά τον Στεφανίδη «Λειτουργούσαν στην πόλη ένα σχολείο αρρένων των 60 μαθητών και ένα σχολείο θηλέων σαράντα μαθητών ». Η κοινότητα των εμπόρων του Λυθριού έστειλε τους καλύτερους μαθητές τους στο εξωτερικό για τις προηγμένες σπουδές στη Μασσαλία και στην Πράγα . Οι χωρικοί ήταν πλούσιοι και είχαν τα μέσα για να στείλουν τη νεολαία τους στο εξωτερικό για σπουδές.
Είχαν πολλά ξωκλήσια στα χωράφια, όπου καλλιεργούνται βαμβάκι, το σιτάρι και καπνό, λουλούδια, αμυγδαλιές και ελιές, αμπέλια είχαν επίσης κεραμικά και αλιευτικές επιχειρήσεις . Οι απόγονοί τους είναι στη Χίο, τις Οινούσσες και τη Νέα Ερυθραία Αττικής. Το σημείο που πρέπει να τονιστεί είναι ότι οι νησιώτες του Αιγαίου είχαν μια συνεχή κίνηση κατοίκησης και εμπορίου με τη Μικρά Ασία. Έχτισαν εκεί παροικίες και έζησαν για λόγους εργασίας. Επέστρεψαν στα νησιά τους, όταν το έργο περατώνεται.
Οι θερινές εξοχικές κατοικίες των κατοίκων της Κάτω Παναγίας ήταν στις Ερυθρές, το σημερινό Ildir

Ένας σημαντικός χώρος στο αρχαιολογικό μουσείο της Σμύρνης είναι αφιερωμένος στην αρχαία πόλη Ερυθρές. Ευρήματα από πρόσφατες ανασκαφές περιλαμβάνουν κεραμική, μικρές προσφορές σε χαλκό και ελεφαντόδοντο από το 670 - 545 π.Χ. Τα αγάλματα από ελεφαντόδοντο είναι Κρητικού και Ροδιακού στυλ. Ένα γλυπτό κόρης βρέθηκε. Είναι ένα από τα πρώτα παραδείγματα ενός μεγάλου μαρμάρινου γλυπτού από τους αρχαίους χρόνους. Ο Παυσανίας είπε ότι οι Ερυθρές χτίστηκαν από Κρητικούς και κατοικήθηκαν από Λύκιους, Κάρες και Παμφύλιους. Η πόλη καταστράφηκε από τους Πέρσες, μετά τα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. Διοικήθηκε από τον 9ο αιώνα π.Χ. από την Αθήνα. Γκράφιτι σε μια κούπα είναι από τον 6ο αιώνα π.Χ. και δείχνουν ότι οι προσφορές ανήκαν στο Ναό της Αθηνάς Πολιάδος . Οι μικρές μπρούντζινες φιγούρες λιονταριών είναι από το πρώτο μισό του 6ου αιώνα π.Χ.. Μοιάζουν με το μεγάλο άγαλμα του λιονταριού από το Bayindir που βρίσκεται στο Μουσείο της Σμύρνης. Τα μικρά ευρήματα είναι τα πρώτα Ιωνικά δείγματα τύπου λιονταριού, που χρησίμευσαν ως μοντέλα για τους Ετρούσκους καλλιτέχνες (πρώιμους Ιταλούς). Τα τεχνουργήματα είναι από μια τομή στην κορυφή της Ακρόπολης των Ερυθρών .

Ο Ηρόδοτος αναφέρει στην Ιστορία του, ότι "ο Ναός της Αθηνάς Πολιάδος στις Ερυθρές ήταν γνωστος στον αρχαίο κόσμο για τις περίφημες ιέρειες γνωστές σαν η Σίβυλλα." Σύμφωνα με την ελληνική και ρωμαϊκή μυθολογία, ήταν γυναίκες με την δωρεά των προφητικών δυνάμεων εκ μέρους του θεού Απόλλωνα. Η Ερυθραία Σίβυλλα ζωγραφίστηκε από τον Μιχαήλ Άγγελο από το 1508 - 12 σε μια τοιχογραφία από το παρεκκλήσι Καπέλα Σιξτίνα στο Βατικανό. Η πιο διάσημες Σίβυλλες ήταν αυτές των Ερυθρών και της Κύμης …….. κοντά στη Νάπολη της Ιταλίας. Η Ερυθραία Σίβυλλα πούλησε τα Σιβυλλικά βιβλία στον Ταρκίνιο τον τελευταίο βασιλιά της Ρώμης, τα οποία στεγάστηκαν στο ναό του Δία στο λόφο του Καπιτωλίου στην Ρώμη.

Erythrae –Lithri
From the article : “The lost Hellenic Communities of Tsesme province” by Catherine Tsounis in the Greek-American weekly newspaper Greek-News. January 19, 2009:

It was known as Lithri in Byzantine times and was a small village. It has Byzantine and Greek ruins. The Greek history of the village appeared finished in the 13th century, when the diocese of Erythrae was transferred to Tseme. From the 17th century, the village was reestablished. In the 1900ʼs, there were 1535 persons. In 1921, one year before the Asia Minor catastrophe, the villagers numbered 1800 persons. The ethnic composition was Greek Erythraean, immigrants from Chios and Crete. Their church of Saint Haralambos is high on a hill next to the archaeological site of Erythrae. The 17th century church of Agia Matrona is on a nearby peak. “A boyʼs school of 60 students and girlʼs school of forty students operated in the town,” said Stefanides. The merchant community of Lithri sent their best students overseas for advanced studies in Marseilles and Prague. The villagers were wealthy and had the means to send their youth overseas for study. They had many country chapels in the farm fields, where they cultivated cotton, wheat and tobacco, flowers, almond and olive trees, grape vineyards, ceramics and fishing industries. Their descendants are in Chios, Oinousses and Nea Erythrae in Attica. The point that must be stressed is that the Aegean islanders had a constant movement of habitation and trade with Asia Minor. They built colonies and lived there for work purposes. They returned to their islands when their work terminated.
In Erythrea were the summer home residences of people of the village Kato Panagia todays Tsiflik

A significant space is dedicated from the ancient city of Erythrae in the Izmir archaeological Museum. Findings from recent excavations include pottery, small offerings in bronze and ivory from 670-545 B.C. The ivory statues are of Cretan and Rhodian style. A Korean sculpture was found. It is one of the first examples of a large marble sculpture from Ancient times. Pausanias said Erythrae was built by Cretans and inhabited by Lycians, Carians and Pamphylians. The city was destroyed by the Persians after the mid 6th century B.C. It was ruled from 9th century B.C. by Athens. Graffiti on a bowl is from 6th century B.C. indicate the offerings belonged to the Temple of Athena Polis. The small lion figurines in bronze are from the first half of 6th century B.C. They resemble the large Lion statue from Bayindir that is in the Stoneworks Museum of Izmir. The small findings are the earliest Ionian examples of a lion type, that served as models for Etruscan artists (early Italians). The artifacts are from a trench on top of the Erythrae Acropolis.

Herodotus states in his History that “the Temple of Athena Polias at Erythrae was famous in the ancient world for their famous priestesses known as the Sibyl.” According to Greek and Roman mythology, they were women bestowed with prophetic powers by the God Apollo. The Erythaean Sibyl was painted by Michaelangelo from 1508-12 in a fresco from the Sistine chapel, Vatican. The famous Sibyls were the Erythraean and the Cumaean Sibyl who presided over the Apollonian oracle at Cumae, a Greek colony located near Naples, Italy. The Erythraean Sibyl sold the Sibylline books to Tarquin, the last King of Rome, that were housed in the Temple of Jupiter on Capitoline Hill in Rome.

Πέμπτη 21 Μαρτίου 2013

Ο ήρωας Κατσαντώνης και το τέλος του σύμφωνα με ένα δημοτικό τραγούδι που ακουγόταν στο Λυθρί.
The hero Katsantonis and his end according to a folk song from Lithri

Ο περίφημος κλεφταρματωλός Αντώνης Κατσαντώνης (1775 - 1809) που έδρασε στα προεπαναστατικά χρόνια στη Δυτική Ελλάδα, θεωρείται από τους κορυφαίους ήρωες της εποχής της τουρκοκρατίας. Τα κατορθώματά του και ο μαρτυρικός του θάνατος έγιναν θρύλος και υμνήθηκαν από την λαϊκή μούσα.

Ένα από τα δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται στο τέλος του λεγόταν και στο Λυθρί όπως θα δούμε πιο κάτω.

Ο Κατσαντώνης καταγόταν από σαρακατσάνικη οικογένεια της Ηπείρου που η οικογένεια του είχε εγκατασταθεί στα Άγραφα και το κανονικό του όνομα ήταν Αντώνης Μακρυγιάννης. Πριν ξεκινήσει την επαναστατική του δράση ήταν βοσκός στο κοπάδι του πατέρα του και είχε γυρίσει όλα τα βουνά των Αγράφων.

Μια παράδοση τον θέλει να εγκαταλείπει στα 25 του χρόνια, (1802), τον ποιμενικό βίο και να γίνεται κλέφτης, έπειτα από κάποιο περιστατικό που του συνέβη μ' έναν Τούρκο. Είχε συλληφθεί και αφού δάρθηκε από ένα μπουλούκμπαση (αρχηγό λόχου ) με την κατηγορία της ζωοκλοπής, αφέθηκε ελεύθερος αφού κατέβαλε πολλά λύτρα. Μόλις απελευθερώθηκε, σκότωσε τον μπουλούκμπαση και υποχρεώθηκε έτσι, φυγοδικώντας, να στραφεί στην κλέφτικη ζωή.
Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι το όνομα Κατσαντώνης προέρχεται από την τούρκικη λέξη(Κατσάν) που σημαίνει φυγόδικος. Εντάχθηκε στην ομάδα του παππού του Δίπλα και κάποια στιγμή τον ακολούθησαν και τα δυο μικρότερα αδέρφια του. Αργότερα ο παππούς του, του παρέδωσε τα ηνία της ηγεσίας της κλεφτουριάς των Αγράφων
Ο Αλή πασάς των Ιωαννίνων εξόντωσε την οικογένειά του μόλις έμαθε ότι το αρματολίκι των Αγράφων ξεσηκώνεται εναντίον του από τον Κατσαντώνη και αυτός με τη σειρά του για να τον εκδικηθεί εξόντωσε πολλούς Τουρκαλβανούς σε διάφορες ενέδρες και μάχες. Επιδόθηκε σε ληστείες και κλοπές, στην αρχή κατά των χαρατζήδων ( δηλ. αυτών που εισέπρατταν τους φόρους για λογαριασμό των Τούρκων) και των σπαχήδων (εξισλαμισθέντων στρατιωτών ιππέων) του Αλή Πασά. Μάχες στις μάχες, ενέδρες στις ενέδρες και προδοσίες στις προδοσίες συμπλήρωναν όλον εκείνο τον αγώνα. Τίποτα όμως δεν κατόρθωναν κατά του αεικίνητου Κατσαντώνη που παρέμενε κάθε φορά ασύλληπτος.

Μετά την εξόντωση των Σουλιωτών (1804), ο Αλή Πασάς επεδίωξε συμφωνία μαζί του. Τον έπεισε-δεδομένου ότι η υγεία του είχε κλονισθεί ήδη σοβαρά- να δεχτεί το αρματολίκι των Αγράφων και απ’ αυτό το έτος χαρακτηρίζεται αρματολός.
Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας πολλοί Έλληνες δεν άντεχαν τον Τουρκικό ζυγό, να πληρώνουν φόρους και να υποτάσσονται στο παιδομάζωμα και ανέβαιναν στα βουνά και γίνονταν ληστές. Οι αρχές τους αντιμετώπιζαν σαν κακούργους ο απλός λαός όμως τους θαύμαζε για το θάρρος τους και την παλικαριά τους. Αυτοί ονομάστηκαν κλέφτες και θεωρήθηκαν λαϊκοί ήρωες.
Οι Τούρκοι για να τους αντιμετωπίσουν οργάνωσαν ειδικά τμήματα, τους αρματολούς, που αναλάμβαναν τη φύλαξη μιας περιοχής που λεγόταν αρματολίκι.
Οι αρματολοί ως το 15ο αιώνα είχαν σαν αποστολή τη φύλαξη συνόρων και διαβάσεων από τους κλέφτες και όχι μόνο και σαν αντάλλαγμα απαλλάσσονταν από την πληρωμή φόρων και την υποχρέωση να δίνουν τα παιδιά τους στο παιδομάζωμα. Πολλές φορές για να υποτάξουν οι Τούρκοι κάποιους κλέφτες τους έδιναν το αρματολίκι περιοχής όπως και έδιωχναν πολλούς αρματολούς, αν καταλάβαιναν ότι βοηθάνε κλέφτες. Έτσι κλέφτης και αρματολός πολλές φορές ταυτίζονταν και έφτασε να σημαίνουν το ίδιο πράγμα.

Την περίοδο αυτή ο Κατσαντώνης κλήθηκε από τους Ρώσους προκειμένου να καταταχθεί στα ρωσικά στρατεύματα της Επτανήσου. Αυτός όμως αρνήθηκε θεωρώντας την παρουσία του αναγκαιότερη στ΄ Άγραφα. Στη συνέχεια το 1807 προσκλήθηκε από τον προύχοντα της Επτανήσου Ι. Καποδίστρια, μετέπειτα κυβερνήτη της ελεύθερης Ελλάδος, που πραγματοποίησε στη Λευκάδα «Συνέλευση των Κλεφταρματολών» αναγνωρίζοντας τον Κατσαντώνη ως Γενικό Αρχηγό των Κλεφτών στη Δυτική Ελλάδα.
Τότε ο Κατσαντώνης ορκίσθηκε να εργαστεί υπέρ της Παλιγγενεσίας, επιδεικνύοντας πλέον εθνική συνείδηση.

Επανερχόμενος στα Άγραφα ήδη προσβεβλημένος από ευλογιά από παιδική ηλικία αποσύρθηκε των περιπετειών, το καλοκαίρι του 1808 αλλά η κατάσταση του ήταν μη αναστρέψιμη.Έτσι μαζί με τ΄ αδέλφια του και τέσσερις συντρόφους διέμενε κρυμμένος σε κάποιο σπήλαιο της Ακαρνανίας, στο βουνό «Μοναστηράκι» των Αγράφων σε μια άγρια και δυσπρόσιτη περιοχή. Η ασθένεια και ο τόπος απόκρυψής του τελικά προδόθηκε στον Αλή Πασά. Σύμφωνα με μια παράδοση τον πρόδωσε ένας καλόγερος αφού βασανίστηκε άγρια.
Όταν άρχισε η πολιορκία ο αδερφός του Χασιώτης τον άρπαξε στο ώμο όπου και διέφυγαν. Μετά από επτά ώρες καταδίωξη τελικά κυκλώθηκαν μέσα σε χαράδρα όπου και αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν και οδηγήθηκαν στα Γιάννενα στον ιστορικό πλάτανο όπου και υπέστη το μαρτυρικό θάνατο δια της συντριβής των οστών του.
Ο μαρτυρικός θάνατος του σκόρπισε απέραντη θλίψη σε όλο τον ελληνισμό. Το χαμό του θρήνησε ο λαός και τραγούδησε το θρύλο του με αναρίθμητα επικολυρικά τραγούδια.
Ένα από αυτά τα τραγούδια, ακουγόταν και στο μακρινό Λυθρί. Το έλεγε και ο θείος Αντώνης Νικάκης. Μου το υπαγόρευσε ο γιος του Κωστής Νικάκης. Εδώ αναφέρεται η παραλλαγή που θέλει σαν προδότη ένα καλογεροπαίδι το Καρδερίνι :

Βλέπετε κείνο το βουνό που κόρακες φωνάζουν
του Κατσαντώνη τα παιδιά κλαίνε κι αναστενάζουν.
Κι αν δείτε τη γυναίκα μου να πα να πα της πείτε
τον Κατσαντώνη πιάσανε να μη στενοχωρείται
κι αν πει ποιος τον επρόδωσε να πει το Καρδερίνι
που του ’πε ο Αλή Πασάς τουρκόπουλο να γίνει

Ο Κατσαντώνης έγινε λάβαρο και σύμβολο της σκλαβωμένης πατρίδας και δίκαια θεωρείται από τους πρωτεργάτες της εθνικής παλιγγενεσίας.

During Ottoman rule, many Greeks could not bear the Turkish slavery, pay taxes and obey the gathering of their children for becoming janissaries, so they climbed the mountains and became Kleftes (bandits). Authorities were treating them as criminals but people admired them for their courage and bravery. They were called thieves and folk heroes. Turks in order to face them, organized special troops called armatoli (armored). Armatoli until the 15th century, had the task of guarding borders and crossings from Kleftes and in return they were exempted from paying taxes and the obligation to allow gathering of their children for becoming janissaries. Many times the Turks in order to subdue some kleftes gave them the armatolikia of the region. They were also expelling many armatoli, whenever the latters were suspected for helping kleftes. So armatoli and kleftes many times were identified and sometimes both terms came to mean the same thing.

Antonis Katsantonis (1775 - 1809) a Kleft and Armatolos is considered one of the leading Greek heroes of the Greek war of independence against the Ottoman slavery. He was active in the pre-revolutionary years in Western Greece. His exploits and martyrdom made him a legend and were praised by folk poetry in all the Greek world. A song for his death was known in the far Lithri as we can see below.

Katsantonis' family came from Epirus, having settled in the area of Agrafa mountains. His name was Antonis Makriyannis. Before starting his revolutionary activities he was a shepherd at his father’s herd.
A tradition wants him to leave the pastoral life after an incident at the age of 25 (1802) to become a Kleftis (bandit).
He was arrested and was beaten by a turkish official (band leader) after being accused of stealing flocks. He was released after paying much ransom. Once released, he killed the officer and turned to be a bandit. He joined his grandfather's troops followed by his two younger siblings. Later his grandfather gave him the leadership of klefts of Agrafa.

Ali Pasha, the Ottoman leader of Ioannina, killed Katsantonis' family learning that armatolikia of Agrafa under Katsantonis' leadership had revolted against him. Katsantonis in order to take a revenge on Ali Passa, killed many Turkalbanians in several ambushes and battles. He was engaged in robberies and thefts, punishing charatzides (those who were collecting the taxes on behalf of the Turks) and sipahis (cavalry soldier converts to Islam) of Ali Pasha. Battle after battle, ambushes after ambushes and betrayals after betrayals filled the entire race. But eventually they could do nothing against restless Katsantonis who managed to elude every time.
After the extermination of Souliotes (1804), Ali Pasha tried to come in agreement with him. Given that Katsantonis' health had been in an extremely fragile state, he persuaded him to accept the armatoliki (leadership of armatoli ) of Agrafa and from this year on, he was characterized as armatolos.
During this period he was called by the Russians in order to rank the Russian troops of the Ionian Islands. However, he refused, considering his presence more necessary in Agrafa. Then in 1807 he was invited by the notable of the Ionian islands, Ioan.Kapodistrias,(later governor of independent Greece), who conducted in Lefkada the "Meeting of Kleftarmatoli" and Katsantonis was recognized as General Chief of Klefts in Western Greece. Then he swore to work for Regeneration of Greece.
Having returned in , he retired from his adventures, in the summer of 1808, already having been offended by smallpox from childhood and his health condition was irreversible. So along with his brothers and four companions, he stayed hidden in a cave of Akarnania, in the mountain "Monastiraki" of Agrafa in a wild and inaccessible area. His disease and hideout were eventually revealed to Ali Pasha.
According to a tradition a monk betrayed him, after being savagely tortured. When the siege began, his brother Chasiotis took him upon his shoulders and they both escaped. After seven hours' chase they were eventually encircled in a ravine where they were forced to surrender and then were led to Ioannina. Katsantonis was taken along with his brother Chasiotis in the historic plane tree where he suffered martyrdom by bone crushing.

His martyrdom spread immense sadness to the whole greek world. People lamented for his loss and praised his legend with countless lyric songs. One of these songs, was recited even in the distant Lithri. My uncle was telling that and his son dictated it to me. According to this variation the traitor was a young monk called Karderini (goldfinch) :

Do you see that mountain where ravens cry
Katsandonis’ children are weeping and sigh.
And if you see my wife go and tell her
they caught Katsantonis but she should not be upset
and if she asks who betrayed him, he should say : Karderini
whom Ali Pasha lured to be a Turkish boy

Katsantonis became a banner and symbol of the enslaved homeland and justly is considered one of the pioneers of national regeneration.

Στοιχεία : Βικιπαιδεία, Akarnania blog
Πληροφορίες : Κωστής Α. Νικάκης Νέα Πραισός
Διόρθωση Αγγλικού κειμένου : Αγγελική Σκουλούδη

Στα λημέρια του Κατσαντώνη . Έργα του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου. In the hideouts of Katsandonis. Works of folk painter Theophilos

O Αλή Πασάς τον έπεισε να δεχτεί το αρματολίκι των Αγράφων. Ali Pasha persuaded him to accept the armatoliki (leadership of armatoli ) of Agrafa

Ο Κατσαντώνης και ο Καποδίστριας στη Λευκάδα. Katsantonis and Kapodistrias in Lefkada

Ο Κατσαντώνης στη μάχη. Λιθογραφία του λαϊκού ζωγράφου Χρηστίδη . Katsatonis in batlle .A lithography of the folk painter Christidis

Η σύλληψη του Κατσαντώνη. Δυο λιθογραφίες του λαϊκού ζωγράφου Χρηστίδη και μιά λαϊκή ξυλογραφία. Τhe arrest of Katsantonis. Two Lithographies of the folk painter Christidis and a folk wood engraving